Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Τμήμα Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης

Περίληψη

Τα τρία μέρη της παρούσας διδακτορικής διατριβής διερευνoύν από διαφορετικές οπτικές γωνίες τον ήχο σε σχέση με τα νέα μέσα και τις επιστήμες και σε τελική ανάλυση με το νεοσύστατο καλλιτεχνικό κίνημα της βιοτέχνης. Στο πρώτο μέρος πραγματοποιείται μία ιστορική προσέγγιση και περιγραφή του ταιριάσματος των επιστημών και της τέχνης. Από τον Paul Klee ο οποίος αποδίδει μουσικά στοιχεία στα έργα του, τους πειραματισμούς των Goethe – Runge και Ιtten για τη δημιουργία ενός χρωματικού-μουσικού κώδικα ως τις προσπάθειες του Rimington για μία οπτικο-ακουστική έκφραση με τα πληκτροφόρα «color organs», παρατηρείται η τάση για το συνδυασμό μουσικών/ηχητικών στοιχείων σε σχέση με τον εικαστικό κόσμο. Αυτή η έκφραση κορυφώνεται καθώς διανύουμε το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Οι πρώιμοι ηλεκτρονικοί ηχητικοί πειραματισμοί των Piere Schaeffer και Edgar Varese, οι συνθέσεις σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους του Stockhausen, τα πολύτοπα του Ξενάκη μαρτυρούν μία συνεχόμενη αναζήτηση για την απόδοση ήχου με νέα μέσα. Η εικαστική δημιουργία στις αρχές του εικοστού αιώνα συναντάει τον Βουδισμό. Αυτή είναι η ανάγκη για μία παγκοσμιοποιημένη συνείδηση μέσω της καλλιγραφικής ζωγραφικής αλλά και Ζεν φιλοσοφίας η οποία επηρρεάζει τον John Cage. Κατά την ίδια λογική, περιγράφονται τα δημιουργικά στάδια του έργου του Κandinsky. Ο ανατολίτικος κόσμος, η πνευματικότητα που αποπνέει και η αίσθηση της απόλυτης ελευθερίας, είναι πρωτεύοντα στοιχεία στη δημιουργική σκέψη του Κandinsky. Ο Cage αποδεσμεύεται από τις μουσικές παραμέτρους της μουσικής σύνθεσης και αντικρίζει κάθε θόρυβο μουσικά με τη χρήση του μυαλού και την ισχύ του συναισθήματος. Η προβολή του ήχου ως νέο μέσο στο κίνημα του Fluxus πραγματοποίείται ευρέως με συνδρομή διαφόρων συνοδοιπόρων του Cage όπως George Brecht, Dick Higgins και Νam Jun Paik. Πλησιάζοντας τα τέλη του εικοστού αιώνα διακρίνουμε την εμφάνιση νέων μορφών τέχνης όπως αυτή της βιοτέχνης. Το DΝΑ, τα κύτταρα και οι πρωτεΐνες συνδυάζονται με την βιοτεχνολογία και την τέχνη για να αποδόσουν ηθικά, κοινωνικά και αισθητικά ερωτήματα. Μέσα από την περιγραφή διαφόρων έργων βιοτέχνης μας δίδεται η δυνατότητα να πλησιάσουμε τόσο τα μέσα και τις μεθόδους που υιοθετούνται όσο και τις έννοιες που αποδίδονται. Καθώς ο ήχος ο οποίος διαπερνά το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αναλυθεί σε όλο το εύρος του, επιχειρείται η μετάφραση/μετασχηματισμός βιολογικών ηχητικών φαινομένων σε μουσική. Ο ήχος ο οποίος παράγεται από την επεξεργασία δεδομένων που προέρχονται από βιολογικές λειτουργίες περιγράφεται ως βιομουσική. Μπορεί να μεταβληθεί σε συχνότητες συναρτήσει του χρόνου και να αποδοθεί ως μουσικά θέματα. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής εστιάζουμε στο σώμα και τη σχέση του με παράγοντες όπως οι ταλαντώσεις/δονήσεις ως ροή ενέργειας. Αυτές προσεγγίζονται μέσα από Πλατωνικές αντιλήψεις και συγκρίσεις με το Πυθαγόρειο-Ταοϊστικό πρότυπο. Η λειτουργία της φωνής αναλύεται σε σύγκριση με την όραση (αισθητήριες λειτουργίες οι οποίες είναι βασικές στην αντίληψη οπτικο-ακουστικών ερεθισμάτων). Η ένωση οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων παραπέμπει στη συναισθησία της οποίας ο μηχανισμός περιγράφεται και αντιστοιχείται στην πολυμεσική δημιουργία του εικοστού αιώνα. Οι αντιλήψεις για το σώμα συναντούν το πρότυπο του Wilhelm Reich, τη μέθοδο Kundalini την οποία υιοθέτησε ο ποιητής Μichael Mc Clure και τον έλεγχο σωματικών λειτουργιών μέσω υπνώσεων που ήθελε να προκαλεί ο Αrtaud στο Θέατρο της Σκληρότητας. Η έννοια της ψηφιακής ενσωμάτωσης αντιπαραβάλλεται υπενθυμίζοντας τη σημαντικότητα της τεχνολογίας στη βιοτεχνολογία και τη γενετική κατά τους Deleuze, Guattari και Mc Luhan. Μακριά από τον τεχνολογικό παράγοντα μεταφερόμαστε στο επίκεντρο αρχετυπικών παραδοσιακών πρακτικών όπως αυτή του σαμανισμού. Ο ήχος και ο ρυθμός, το ρυθμικό πρότυπο έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Μέσω αυτού μπορεί να περιγραφεί ολόκληρος ο κόσμος. Στο τρίτο μέρος της διατριβής την παραδειγματική περιγραφή της λειτουργίας και χρηστότητας του ήχου σε έργα βιοτέχνης διαδέχεται η επινόηση πλατφόρμας η οποία αναλύει ψηφιοποιημένο σήμα από μετρήσεις ΗΚΓραφήματος σε ήχο. Ακολουθεί αντιστοίχιση μουσικών χαρακτηριστικών σε δύο μετρήσεις ΗΚΓραφημάτων. Η ηχοποίηση έχει πρωτεύοντα ρόλο στην έρευνα καθώς αποτελεί γρήγορη και ακριβή απόδοση πολύμορφων πληροφοριών. Η μέθοδος ορίζει μετάφραση βιολογικών μετρήσεων (στη συγκεκριμένη περίπτωση του ΗΚΓραφήματος) σε μουσικές νότες. Το αποτέλεσμα κάθε μετάφρασης αποτελεί αυτομάτως και σύνθεση δηλαδή ένα ολοκληρωμένο μουσικό έργο. Η μοντελοποίηση και μουσικοποίησή τους οδηγεί σε δύο διακριτά αποτελέσματα διαφορετικών κλινικών περιπτώσεων (τα δεδομένα ανήκουν σε μία περίπτωση φυσιολογικής καρδιακής λειτουργίας και μίας παθολογικής). H επινόηση αυτού του συστήματος προτείνεται για τον τομέα της επιστήμης και της μουσικής με δυνατότητα διδακτικής και πειραματικής εφαρμογής του. Ο ήχος συναντάει τον εικαστικό κόσμο της βιομουσικής καθώς διαμορφώνεται μέσω της τεχνολογίας. Αποτελεί δε ένα νέο μέσο για περαιτέρω εξέλιξη του μοντέλου μετατροπής βιολογικού σήματος σε τέχνη.